Đặc Khảo Về Tín Ngưỡng Thờ Gia Thần

Đặc khảo về tín ngưỡng thờ gia thần là tác phẩm mới nhất của hai nhà nghiên cứu Huỳnh Ngọc Trảng và Nguyễn Đại Phúc (NXB Văn hóa - Văn nghệ, 2013).

Nhằm giúp người đọc dễ nắm rõ vấn đề, tác giả chia tập sách thành các chương như Tập tục thờ cúng tổ tiên; Táo quân - Nhất gia chi chủ; Các thần độ mạng; Thần bản gia - bản thổ; Các thần linh thượng giới của ngôi dương cơ… Qua đó, ta có được cái nhìn tổng quan về văn hóa thờ tự của người Việt. Điều thú vị là tác giả còn lý giải đặc trưng văn hóa tâm linh của người Việt với nhiều nguồn tư liệu từ sách vở và nghiên cứu điền dã.

Theo tác giả: “Việc thờ tự tổ tiên ở xứ ta không chỉ là chuẩn mực luân lý mà còn nhằm chỉ rõ "ta là một nhân vị có cội nguồn, chứ không phải là một tay ma cà bông... không có gia phả!". Phụng thờ tổ tiên là một nghĩa vụ của đạo hiếu được chế định trong cổ luật hẳn hoi nên không gian thờ tự năm đời (ngũ đại mai thần chủ) ở mỗi gia đình là một thiết chế cụ thể. Đó là quy phạm của thế gian, còn ở khía cạnh tín ngưỡng, tập hợp vong hồn tổ tiên là một bộ gia thần có công năng chứng giám và phù hộ cho con cháu trong mọi việc làm ăn sinh sống.

Chính vì vậy, nơi thờ tự tổ tiên là không gian thiêng liêng nhất trong nhà, ở đó diễn ra sự thông linh của con cháu ở trần thế với cõi trên của những người khuất mày khuất mặt. Tín ngưỡng này bắt nguồn từ quan niệm "vạn vật hữu linh" (animism), đó là niềm tin về sự bất tử của linh hồn: thác là thể phách, còn là tinh anh. Thể phách hiểu là vía, tinh anh là hồn. Nhưng còn có niềm tin khác vào sự "kính thành" như Kinh Thư viết đại ý: Trời không thân với ai, chỉ thân với người hay kính(...). Quỷ thần thường không chứng giám cho ai, chỉ chứng giám cho kẻ có lòng thành. Hiểu nôm na là "có thờ có thiêng, có kiêng có lành”.

Đặc khảo về tín ngưỡng thờ gia thần còn giúp cho người đọc hiểu thêm về rất nhiều nghi thức thờ cúng vốn quen thuộc như các tập tục thờ cúng tổ tiên với quan niệm hiếu của Nho gia pha trộn với Đạo giáo, Phật giáo; thờ táo quân khởi từ quan niệm thờ thần lửa, thần bếp, và quan niệm “nhất gia chi chủ”; thờ các thần độ mạng với quan niệm về các thần bảo hộ việc thai sản...

Có thể nói, tập sách này đã đáp ứng phần nào nhu cầu tìm hiểu về triết lý, văn hóa thờ gia thần của người Việt xưa nay.

H.T

* * *