Luận Lý Học Phật Giáo - Nguyễn Khuê

Nhân minh học là môn luận lý học Phật giáo, tương đương với môn luận lý học hiện nay người ta quen gọi là logic học của thế học (trong sách này, từ "logic" được dùng để chỉ luận lý học phương Tây). Mục đích của nhân minh học là giúp chúng ta hiểu nguồn gốc của sự nhận thức và nắm được những hình thức và quy luật cơ bản của tư duy để có thể tư duy đúng đắn và lập luận chặt chẽ, rèn luyện cho chúng ta những kỹ năng luận lý khả dĩ khai ngộ cho chính mình, đồng thời truyền đạt tri thức cho người khác, thuyết phục và phản bác người địch luận để khai ngộ cho họ.

Nhân minh học quan trọng và hữu ích như thế, nhưng không được các học giả trong nước dành cho nó sự lưu tâm nghiên cứu đúng mức. Cho đến nay, những sách tiếng Việt viết về môn này không nhiều, nếu không muốn nói là quá ít. Không đề cập chất lượng, chỉ nói riêng về số lượng thôi, thì đếm chưa hết mười đầu ngón tay. Nói cho chính xác, chỉ có năm cuốn, có lẽ còn vài cuốn nữa, nhưng xuất bản đã lâu, không thể tìm được (xem tài liệu tham khảo tiếng Việt ở cuối sách).

Sách này gồm có ba phần chính: phần đầu đề cập tam đoạn luận, nhân minh cũ và nhân minh mới; phần hai giảng thuật về tám môn của nhân minh mới; phần ba dịch và chú giải Nhân minh nhập chính lý luận trực giải của đại sư Trí Húc như là phần minh hoạ và là cái nền cho phần hai. Về tên sách, ban đầu tôi định lấy nhan đề “Luận lý học nhân minh”. Tôi rất thích cái tên này. Nhưng suy đi nghĩ lại, nhận thấy hai chữ “nhân minh” có tính học thuật và còn quá xa lạ với nhiều người, lại thấy các học giả phương Tây đều gọi là “Buddhist logic", và nhất là xét quá trình phát triển thì từ thế kỷ 6 Tây lịch, nhân minh đã trở thành phương pháp luận lý thù thắng của các luận sư Phật giáo, nên rốt cuộc tôi đổi lại là Luận lý học Phật giáo. Gọi như vậy vừa quen thuộc và dễ hiểu với mọi người, vừa phù hợp với thực tế.

Kẻ hậu học này từ khi được mời phụ trách môn Hán văn cho khoá hai (1988) Trường Cao cấp Phật học Việt Nam, nay là Học viện Phật giáo Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh, những lúc rảnh thường tìm đọc các sách nhân minh, tuy có chút sở đắc, chẳng qua cũng chỉ là “ếch ngồi đáy giếng thấy trời” như Chân Giới nói. Nay mạo muội đem cái biết nông cạn của mình viết thành sách, may ra giúp ích được ít nhiều cho các bạn thanh khí sơ cơ về môn này thì vui biết chừng nào. Tuy nhiên, điều quan trọng hơn đối với tác giả là mong được các bậc tôn túc phủ chính, bởi lẽ với nhân minh học-một môn mà trước nay học giả ai cũng cho là khó hiểu-người viết hẳn không thể tránh khỏi sai lầm.

Thượng nguyên Quý Tỵ (2013)

Nguyễn Khuê